
Strona rządowa opisuje CRW następującymi słowami:
"Centralny Rejestr Wyborców (CRW) to projekt, który ułatwi obywatelom głosowanie, urzędnikom – organizację, a komisjom wyborczym – przeprowadzenie wyborów. Dzięki jego realizacji poprawi się również bezpieczeństwo wyborów. CRW zastępuje lokalne rejestry wyborców prowadzone przez gminy."
Ostatnie zdanie zostało wyróżnione, a w dalszej części artykułu wyjaśni się dlaczego ...
Centralny Rejestr Wyborców został ogłoszony jako kolejny rewolucyjny element programu cyfryzacji państwa. Każdy, kto chce swoje sprawy urzędowe załatwić online, przyjął tę informację z radością. Kiedy już można było się zalogować do CRW, niektórzy sprawdzili co się w nim znajduje. W moim przypadku wszystko było w porządku. Zgadzał się adres zameldowania oraz obwodowa komisja wyborcza, w której od lat głosuję.
Pierwsze niepokojące sygnały pojawiły się od osób, które posługują się więcej niż jednym adresem. Jak to możliwe? Pojęcie adresu zameldowania (pobytu stałego) jest dość powszechnie poprawnie rozumiane. W użyciu są również tzw. adres czasowego pobytu oraz adres faktycznego zamieszkania.
Ważne! Nie zapominajmy, że w Polsce nadal funkcjonuje obowiązek meldunkowy. Wprawdzie adres zameldowania zniknął z dowodu osobistego i zmienił się kontekst jego zastosowania, ale nadal jest.
Przykład:
Osoba urodziła się w pewnej miejscowości (gmina A) i tam została zameldowana na pobyt stały przez swoich rodziców.
W okresie nauki (np. liceum z internatem, studia) mieszkała czasowo w innym miejscu (gmina B w liceum, odpowiednio gminy C i D w dwóch miastach uniwersyteckich, gdyż osoba studiowała na dwóch kierunkach, na dwóch uczelniach). Nie zmieniła adresu stałego zameldowania w rodzinnej miejscowości, gdyż jej pobyt w miejscu pobierania nauki był czasowy.
Po zakończeniu studiów rozpoczęła pracę i z tego tytułu zamieszkała w dwóch kolejnych miastach (odpowiednio gminy E i F), gdyż pracodawca zaproponował jej zmianę lokalizacji miejsca pracy w związku z prowadzonym projektem. Również w tych okolicznościach osoba nie zmieniła stałego adresu zameldowania, bo nie wiedziała na jak długo zwiąże się z bieżącym pracodawcą.
W tej historii pojawiły się kolejno: adres stałego zameldowania (pobytu stałego), adresy czasowego pobytu i adresy faktycznego zamieszkania.
Jak wielorakość adresów wpływa na głosowanie w wyborach?
W przeszłości, tj. przed CRW, spisy (listy) wyborców prowadziły gminy z wykorzystaniem własnych systemów ewidencji ludności, bo nie było wówczas systemu centralnego.
Na początku wyborca z przykładu powyżej znajdował się tylko w spisie, w gminie A i tylko tam mógł zagłosować. Aby móc zagłosować w dowolnej z kolejnych gmin (B - F), gdzie mieszkał w dniu wyborów, musiał udać się do urzędu danej gminy i dopisać się do lokalnego spisu wyborców. System był analogowy, ale dbał o to, żeby wyborca występował tylko na liście w jednej z gmin - tej wskazanej ostatecznie jako miejscu głosowania.
Kontynuując przykład:
Pierwszy raz osoba zagłosowała w ostatniej klasie liceum w gminie B, bo nie chciała jechać na głosowanie do rodzinnej miejscowości oddalonej o 200 km. W tych okolicznościach dla tego konkretnego głosowania znalazła się w spisie wyborców w gminie B, a została wykreślona w gminie A. Oczywiście musiała o to sama zadbać poprzez załatwienie wpisu podczas wizyty w urzędzie. Z uwagi na analogowy charakter ówczesnego rozwiązania, gminy miały określoną liczbę dni przed wyborami, kiedy zamykały okienka w urzędach, aby móc zsynchronizować spisy wyborców pomiędzy sobą.
Drugi raz osoba zagłosowała podczas studiów w gminie D. Ponownie udała się do wydziału ewidencji ludności i zadbała o dopisanie się do spisu wyborców w gminie D, tym samym została wykreślona z takiego spisu w gminie B. Gdyby chciała zagłosować w rodzinnej miejscowości, to w gminie A musiałaby się dopisać do tamtejszego spisu wyborców.
Trzeci raz zagłosowała pracując w miejscowości, w gminie F, gdzie miała adres faktycznego zamieszkania, którym posługiwała się również do rozliczeń podatkowych. W codziennej praktyce z jej perspektywy adres w gminie F jest tym bieżącym, ważnym, czyli tym którym się posługuje.
Powyższy przykład odpowiada historii wielu obywateli, którzy migrują za nauką i pracą pozostawiając przez lata niezmieniony adres stałego zameldowania w rodzinnej miejscowości.
Gdyby nie było CRW, to osoba z przykładu mogłaby bez żadnych dodatkowych czynności zagłosować tam, gdzie była w spisie wyborców podczas swojego ostatniego udziału w wyborach, czyli w gminie F, gdzie faktycznie mieszka i płaci podatki.
Ale CRW może wszystko zmienić ... i przywrócić sytuację wyborcy do stanu początkowego, tj. powiązać go z miejscem stałego zameldowania.
Premier ogłasza tryb zasilenia CRW danymi z gmin
Komunikat Prezesa Rady Ministrów z dnia 31 marca 2023 roku ma bardzo ważne znaczenie dla roli, jaką odegra Centralny Rejestr Wyborców w wyborach parlamentarnych w 2023 roku.

Jak interpretować ten komunikat?
Gminy zostały zobowiązane przekazać do CRW adresy stałego zamieszkania wyborców, którzy dopisali się do spisów na swój wniosek. Co zatem może nie znaleźć się w tak zdefiniowanym zbiorze danych? Dane wyborców, którzy dopisali się do spisu z uwagi na inne czasowe lub faktyczne miejsce zamieszkania w danej gminie. W praktyce oznaczałoby to, że CRW został zasilony wyłączenie adresami stałego zamieszkania.
Jakie może to mieć konsekwencje dla osoby z przykładu powyżej?
Osoba, która głosowała ostatnio w gminie F, pójdzie w dniu wyborów do obwodowej komisji wyborczej w gminie F i może się dowiedzieć, że:
jej karta do głosowania czeka na nią w innej gminie, zgodnie z adresem w CRW, który jest adresem stałego zamieszkania (zameldowania),
mogła sprawdzić w CRW, gdzie jest przypisana do komisji, co było proste i łatwe, bo wystarczyło zalogować się na indywidualne konto w ePUAP,
mogła w prosty sposób zmienić online adres swojej komisji na ten w gminie F lub załatwić to w dowolnym urzędzie gminy.
Wnioski
Założenia projektu CRW są poprawne, ale faktyczny sposób wdrożenia tego systemu wydaje się być niezgodny z deklarowanymi postulatami.
Przypomnijmy deklarację: "CRW zastępuje lokalne rejestry wyborców prowadzone przez gminy".
Może być to nieprawda, bo literalnie według przywołanego wyżej komunikatu premiera, CRW zastępuje lokalne rejestry wyłącznie w zakresie adresów stałego zamieszkania (zameldowania?). Natomiast w zakresie adresów wyborców, którzy dopisali się do lokalnych rejestrów w gminach, może wystąpić powrót do etapu, kiedy figurowali oni w spisie w miejscu stałego zameldowania, najczęściej w rodzinnych miejscowościach.
Spraw jest niejasna i brak jest informacji jak działa i co zawiera CRW. Docierają do nas sprzeczne sygnały, a niektóre potwierdzają obawy opisane w tym artykule.
Rząd zaniechał ogólnopolskiej akcji informacyjnej o specyfice systemu CRW wynikającej z inicjalnego zasilenia danymi. Takie działanie byłoby w pełni zasadne, bo ryzyko błędów jest znaczące przy takiej skali przedsięwzięcia. To byłoby odpowiedzialne i profesjonalne potraktowanie obywateli. Tymczasem konsekwencje błędów w CRW będą przerzucone na głosujących, którzy nie mają przecież wpływu na sposób wdrożenia nowego centralnego rejestru.
Znów trudno oprzeć się wrażeniu, że Lord Farquad inspiruje rządzących, bo trawestując nieco jego słynną deklarację, można powiedzieć:
"Zapewne wielu z was może nie zagłosować, ale jest to poświęcenie, na które jesteśmy gotowi ..."
Co należy zrobić w tej sytuacji?
Obywatelowi pozostaje zweryfikowanie adresu obwodowej komisji wyborczej przypisanej do niego w CRW. Może to zrobić online w aplikacji mObywatel.gov.pl (ePUAP), na razie tylko przez przeglądarkę internetową. Ta funkcjonalność nie działa jeszcze w apce mObywatel w smartfonach (stan w dniu 18.09.2023), choć jest to funkcjonalność, która ma być w przyszłości dodana.
Usługa CRW online pozwala zmienić miejsce, w którym chcemy zagłosować. Nie trzeba w tej sprawie iść do urzędu. To zasadnicza zaleta CRW ... tylko trzeba wiedzieć, że należy i można to zrobić.
Jeśli ktoś nie potrafi skorzystać z CRW online, to musi się wybrać do wydziału ewidencji ludności w dowolnej gminie i tam zweryfikować swój rekord w CRW oraz ew. wprowadzić zmiany z pomocą urzędnika.
Nie zwlekaj z tym! Im bliżej wyborów, tym dłuższe będą kolejki i oczekiwanie.
Autor:
Marcin Wiktorzak, CH
Koordynator działań w ramach Obywatelskiej Kontroli Wyborów za granicą
18 wrzesień 2023
Podobna tematyka:
Comments